In ons land lijkt een zorgwekkende trend zich steeds meer te manifesteren: burgemeesters die zich, al dan niet onder druk van hun omgeving, bevoegdheden toeeigenen die eigenlijk toebehoren aan de rechterlijke macht. Denk aan het opleggen van uitgaansverboden voor jongeren of het beperken van feestelijkheden zoals op oudejaarsavond. Deze maatregelen worden vaak gerechtvaardigd onder het mom van veiligheid en openbare orde, maar ze werpen een schaduw over de fundamenten van onze democratie.
De burgemeester: tussen beheerder en rechter
Het mandaat van een burgemeester is helder. Als hoofd van de lokale politie en verantwoordelijke voor de openbare orde, heeft hij of zij de taak om acute dreigingen en chaos te voorkomen. Maar de bevoegdheden die nu steeds vaker worden ingezet – zoals preventieve sancties tegen jongeren of beperkingen van publieke vrijheden – horen niet thuis in het arsenaal van een lokaal bestuurder. Zulke maatregelen raken namelijk aan fundamentele rechten, zoals de vrijheid van beweging en de vrijheid van vereniging.
Dit soort vrijheidsbeperkingen is traditioneel het domein van de rechterlijke macht, die garant staat voor een onafhankelijke toetsing. Wanneer een burgemeester deze rol naar zich toe trekt, wordt de scheiding der machten ondermijnd. Het gevaar ligt op de loer dat democratisch gecontroleerde rechten worden ingeruild voor autoritaire willekeur.
Preventie of repressie?
Vaak worden dergelijke maatregelen verkocht als preventief beleid. Het beperken van nachtelijke samenscholingen van jongeren wordt bijvoorbeeld gerechtvaardigd met de vrees voor relletjes of vandalisme. Maar wie bepaalt wanneer een groepje jongeren een “dreiging” vormt? En op basis waarvan?
Preventieve maatregelen dreigen uit te monden in een beleid dat uitgaat van wantrouwen tegenover burgers, vooral jongeren en minderheden. Hiermee riskeren we een samenleving waarin vrijheid wordt beperkt op basis van vermoedens in plaats van feiten – een dystopie waarin burgemeesters steeds meer rechter, jury en uitvoerder in één worden.
De sluipende normalisering
Wat minstens even verontrustend is, is hoe dergelijke praktijken genormaliseerd raken. Burgemeesters gebruiken hun bevoegdheden om in te spelen op de angst en onzekerheid van burgers, vaak aangewakkerd door media. De roep om “harde actie” klinkt verleidelijk, maar we vergeten dat de rechterlijke macht juist een tegengewicht moet vormen tegen impulsieve, populistische reflexen. Het overnemen van juridische bevoegdheden door lokale bestuurders ontwricht deze balans.
Waarom dit de democratie schaadt
Onze democratie stoelt op checks and balances. Een burgemeester heeft een belangrijke rol als uitvoerende macht, maar hij of zij mag geen rechter worden. Door deze scheiding te vervagen, ontstaat een gevaarlijke concentratie van macht. Dit is niet alleen een juridische kwestie, maar ook een fundamenteel democratisch probleem.
De rechterlijke macht biedt een noodzakelijke bescherming tegen de willekeur van het bestuur. Zonder deze scheiding riskeren we dat fundamentele rechten – zoals het recht op een eerlijk proces – onder druk komen te staan. Democratie is meer dan stemmen en vertegenwoordiging; het is een systeem dat macht begrenst en controleert.
Tijd voor een duidelijke grens
We moeten duidelijk maken dat burgemeesters geen rechters zijn, en dat preventieve maatregelen nooit mogen ontsporen tot repressieve vrijheidsbeperkingen.
De oplossing is helder: een wettelijke herziening die paal en perk stelt aan de bevoegdheden van lokale besturen om fundamentele vrijheden te beperken. Burgemeesters moeten kunnen optreden in acute situaties, maar structurele beperkingen van vrijheden moeten altijd door de rechter worden beoordeeld. Alleen zo kunnen we garanderen dat onze democratie niet wordt uitgehold door goedbedoelde, maar gevaarlijke lokale machtsgreepjes.
De democratie is te kostbaar om te laten verwateren. Laten we haar beschermen – nu, voordat het te laat is.
Reactie plaatsen
Reacties